General Introduction & Measurement Part 2

( рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдФрд░ рдоाрдк )

(General Introduction & Measurement)

Physics Part 2

рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиोрдд्рддрд░
Short Answer Type Questions

рдк्рд░рд╢्рди 1. рднौрддिрдХी рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ? 
рдЙрдд्рддрд░- рднौрддिрдХी (Physics) :- рднौрддिрдХी рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╡рд╣ рд╢ाрдЦा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдж्рд░рд╡्рдп рдПрд╡ं рдКрд░्рдЬा рдХे рдмीрдЪ рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╡िрдиिрдордп рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
        рднौрддिрдХी рдХा рдХोрдИ рдЬрдирдХ рдирд╣ीं рд╣ै । рднौрддिрдХी рдХे рдорд░्рдордЬ्рдЮ рдХे рдоाрдд्рд░ рд░ूрдк рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХा рдиाрдо рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рднौрддिрдХी рдХी рдорд░्рдордЬ्рдЮрддा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े рд╕ैрдж्рдзाрди्рддिрдХ рдкрдХ्рд╖ рдХा рдЧрд╣рди рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдЖंрдХिрдХी рдХा рд╣рд▓ рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╕ैрдж्рдзाрди्рддिрдХ рдмाрддें рдЖрд╣ाрд░ рддрдеा рдЖंрдХिрдХी рд╡्рдпाрдпाрдо рд╣ैं। рднौрддिрдХी рдХे рд▓िрдП рдЧрдгिрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рдоाрдк-рддौрд▓ рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 2. рдж्рд░рд╡्рдп рдХी рддीрди рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ рдпा рдк्рд░рдХाрд░ рдХ्рдпा рд╣ैं ? рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░- рдж्рд░рд╡्рдп рдХी рддीрди рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ/рдк्рд░рдХाрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं :-
(рдХ) рдаोрд╕, (рдЦ) рдж्рд░рд╡ рддрдеा (рдЧ) рдЧैрд╕। 

рдаोрд╕ (Solids) - рдЬिрдирдХे рдЖрдХाрд░ рдФрд░ рдЖрдпрддрди рджोрдиों рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рд╡े рдкрджाрд░्рде рдаोрд╕ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рдЕрдгु рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдирдЬрджीрдХ рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЬिрдирдХे рдмीрдЪ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓े рдЖрдгрд╡िрдХ рдмрд▓ рдЕрдд्рдпрди्рдд рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдж्рд░рд╡ (Liquids) - рдЬिрдирдХे рдЖрдпрддрди рддो рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрди्рддु рдЖрдХाрд░ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рд╡े рдкрджाрд░्рде рдж्рд░рд╡ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं । рдЗрд╕рдХे рдЕрдгु рдаोрд╕ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рджूрд░-рджूрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓े рдЖрдгрд╡िрдХ рдмрд▓ рдмрд╣ुрдд рдХ्рд╖ीрдг рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕े рдЬिрд╕ рдмрд░्рддрди рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдЙрд╕ी рдХा рдЖрдХाрд░ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рд▓ेрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрдиे рдХा рднी рдЧुрдг рд╣ोрддा рд╣ै।

рдЧैрд╕ (Gases) - рдЬिрдирдХे рдЖрдХाрд░ рдФрд░ рдЖрдпрддрди рджोрдиों рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рд╡े рдкрджाрд░्рде рдЧैрд╕ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं । рдЗрдирдХे рдЕрдгु рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рджूрд░-рджूрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓े рдЖрдг्рд╡िрдХ рдмрд▓ рдирдЧрдг्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 3. рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдиिрдпрдо, рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा, рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рддрдеा рдиिрдХाрдп рдХ्рдпा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░- рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдиिрдпрдо (Law of Nature) :- рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдШрдЯрдиाрдПँ рдЬिрди рдиिрдпрдоों рдХे рддрд╣рдд рдШрдЯिрдд рд╣ोрддी рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдиिрдпрдо рдХрд╣рддे рд╣ैं । рдпрд╣ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╣ोрддा рд╣ै । рдЬैрд╕े - рди्рдпूрдЯрди рдХे рд╕ाрд░्рд╡рдд्рд░िрдХ рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдХрд░्рд╖рдг рдХा рдиिрдпрдо।

рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा (Hypothesis) - рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдгों рдпा рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдмрдиाрдП рдЧрдП рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рдиिрдпрдо рдХो рдЬिрд╕рдХा рдЕрди्рддिрдо рд╕рдд्рдпाрдкрди рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рд╕िрдж्рдзाрди्рдд (Theory) - рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЬ्рдЮाрдд рдиिрдпрдоों рдХे рдкрджों рдоें рднौрддिрдХ рдиिрдХाрдпों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдд्рдпाрдкिрдд рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХो рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдиिрдХाрдп (Systems)- рдХрдИ рдХрдгों рдпा рд╡рд╕्рддुрдУं рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиे рд╣ुрдП рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा/рдк्рд░рдмंрдз рдХो рдиिрдХाрдп рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 4. рдиिрдпрдо рддрдеा рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдоें рдХ्рдпा рдЕंрддрд░ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░ - 
● рдиिрдпрдо рдпрд╣ рдмрддाрддा рд╣ै рдХि рдк्рд░рдХृрддि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рддрдеा рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддрдиीрдп рд╣ोрддा рд╣ै । рдХिрд╕ी рднी рднौрддिрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдиिрдпрдо рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। 
● рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдгों рдпा рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬ्рдЮाрдд рдиिрдпрдоों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдмрдиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै । рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░ рдЗрд╕рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рднी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 5. рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдзि рдХ्рдпा рд╣ै ? рдЗрд╕рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЪрд░рдг рдХौрди-рдХौрди рд╣ैं ? рдЗрд╕рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ों рдХो рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░- рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдзि (Scientific Method) - рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиाрдпी рдЧрдпी рд╕ुрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд, рдХ्рд░рдордмрдж्рдз рдПрд╡ं рддрд░्рдХрд╕ंрдЧрдд рд╡िрдзि рдХो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдзि рдХрд╣рддे рд╣ैं।
  ●   рдЗрд╕рдХे рдоुрдЦ्рдпрдд: рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЪाрд░ рдЪрд░рдг рд╣ैं-
(рдХ) рдХ्рд░рдордмрдж्рдз рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг,
(рдЦ) рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг
(рдЧ) рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг 
(рдШ) рдЕрди्рддिрдо рд╕िрдж्рдзाрди्рдд
  ●  рдорд╣рдд्рдд्рд╡ - рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдзि рдЕрдкрдиाрдпे рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдХाрд░्рдп рдоें рддेрдЬी рдЖрддी рд╣ै, рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╡िрдЬ्рдЮाрди рджिрдиों-рджिрди рдк्рд░рдЧрддि рдХी рддрд░рдл рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рднी рд╕ंрддोрд╖рдЬрдирдХ рд╕рдоाрдзाрди рдвूँрдвा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 6. рднौрддिрдХी рдХी рд╡्рдпाрдк्рддि рддрдеा рдЙрдж्рджीрдк्рддि рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░- рднौрддिрдХी рдХी рд╡्рдпाрдк्рддि рддрдеा рдЙрдж्рджीрдк्рддि (Scope and Excitement of Physics) :- рднौрддिрдХी рдоें рдЕрдиेрдХ рднौрддिрдХ рдШрдЯрдиाрдУं рдПрд╡ं рдЕрдиुрднрд╡ों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдж्рджीрдк्рддि рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╢िрдХ्рд╖ाрдк्рд░рдж рд╣ोрддी рд╣ै ।рдЬैрд╕े- рдкेрдб़ рд╕े рдлрд▓ рдХा рдЧिрд░рдиा рдЧुрд░ुрдд्рд╡ рдХा рдЬ्рдЮाрди рджेрддा рд╣ै। рдХिрд╕ी рдж्рд░рд╡ рдХे рдмूंрджों рдХा рдЧोрд▓ाрдХाрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдЗрд╕рдХे рдкृрд╖्рда-рддрдиाрд╡ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡ाрд╖्рдк рдХे рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рд╕े рд╡ाрд╖्рдк рдЗंрдЬрди рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдзाрддु рдХे рдкीрдЯрдиे рд╕े рдз्рд╡рдиि рдЙрдд्рдкрди рд╣ोрддी рд╣ै। рддाрд░ों рд╕े рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕े рддाрд░ों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрдж्рдпुрдд् рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рдбाрдпрдиेрдоो, рдоोрдЯрд░ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЯ्рдпूрдм рд▓ाрдЗрдЯों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рднौрддिрдХी рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдд: рдкрджाрд░्рдеों рдХी рдкрд░рдоाрдг्рд╡िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдПрд╡ं рд╕्рдеूрд▓ рдЬрдЧрдд рдоें рдЙрдирдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЯ्рд░ाрди्рдЬिрд╕्рдЯрд░ рд╕ेрдЯों, рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди рд╕ेрдЯों, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ों рдХे рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдкрд░िрдкрдеों рдХे рддाрд░्рдХिрдХ рдХाрд░рдгों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। рд░ोрдмोрдЯ рд▓ेрд╕рд░ рдоेрд╕рд░, рдПрд╕. рдЯी. рдбी., рдЖрдИ. рдПрд╕. рдбी., рдлैрдХ्рд╕ рдЖрджि рднौрддिрдХी рдХी рджेрди рддो рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╣ी рд░ोрдоांрдЪрдХाрд░ी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 7. рднौрддिрдХी рддрдеा рдЬीрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдЖрдкрд╕ी рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░- рднौрддिрдХी рддрдеा рдЬीрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз :- 
рднौрддिрдХी рдХे рдиिрдпрдоों рддрдеा рдЙрд╕рдХे рддрдХрдиीрдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЬीрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рднी рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬैрд╕े-
(рдХ) рдЬीрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ूрдХ्рд╖्рдорджрд░्рд╢ी (рд╕рд░рд▓, рд╕ंрдпुрдХ्рдд рддрдеा рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрди) рднौрддिрдХी рдХी рд╣ी рджेрди рд╣ै। рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрди рд╕ूрдХ्рд╖्рдорджрд░्рд╢ी рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдХोрд╢िрдХा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै।
(рдЦ) X-рдХिрд░рдгों рдж्рд╡ाрд░ा рдЯूрдЯी рд╣ुрдИ рд╣рдб्рдбी рдпा рд╢рд░ीрд░ рдоें рдШुрд╕े рдЧोрд▓ी, рд╕ूрдИ рдЖрджि рдХा рдкрддा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕े рдХैंрд╕рд░ рд░ोрдЧ рдХा рднी рдЙрдкрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╕े рд╣ी рдЬीрд╡-рднौрддिрдХी рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рднौрддिрдХी рдХे рдиिрдпрдоों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рд░рдХ्рддрдЪाрдк, рд╢्рд╡рд╕рди, рдиेрдд्рд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдм рдмрдирдиे рдЖрджि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 8. рднौрддिрдХी рдХा рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी (рдЕрднिрдпंрдд्рд░рдг) рд╕े рдХ्рдпा рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░- рднौрддिрдХी рдХा рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी (рдЕрднिрдпंрдд्рд░рдг) рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдз :-
рднौрддिрдХी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдиिрдпрдоों рддрдеा рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрдирдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी (рдЕрднिрдпंрдд्рд░рдг) рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рднौрддिрдХी рдХे рдиिрдпрдоों рдПрд╡ं рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдЕрд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХो рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рдиे
рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХрд╣рддे рд╣ैं । рдЖрдзुрдиिрдХ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХो рдЕрдиुрдк्рд░рдпुрдХ्рдд рднौрддिрдХी рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े-
(рдХ) рдЖрдХाрд╢ рдФрд░ рдж्рд░рд╡्рдп рдоें рд╡िрдж्рдпुрдд्-рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рддрд░ंрдЧों рдХे рд╕ंрдЪрд░рдг рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╕े рд░ेрдбिрдпो, рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди, рд░ाрдбाрд░ рдЖрджि рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ।
(рдЦ) рд╕ाрд░्рд╡рдд्рд░िрдХ рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдХрд░्рд╖рдг рдХे рдиिрдпрдо рд╕े рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрди्рддрд░िрдХ्рд╖рдпाрдиों рдФрд░ рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ों рдХा рдк्рд░рдХ्рд╖ेрдкрдг рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ुрдЖ।
(рдЧ) рдКрд╖्рдоाрдЧрддिрдХी рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рд╕े рдКрд╖्рдоा рдЗंрдЬрди рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ।
(рдШ) X-рдХिрд░рдгों рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рд░ीрд░ рдХे рдХिрд╕ी рдХ्рд╖рддिрдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣рдб्рдбी рдХी рдЬाँрдЪ рдПрд╡ं рдХैंрд╕рд░ рд░ोрдЧ рдХी рд░ोрдХрдеाрдо рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕्рдордЧрд▓िंрдЧ рдХी рд░ोрдХрдеाрдо рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।
(рдЩ) рд╡िрдж्рдпुрдд, рдЬрд▓-рд╡िрдж्рдпुрдд рд╕ंрдпंрдд्рд░, рдиाрднिрдХीрдп рд╢рдХ्рддि рд╕्рдЯेрд╢рди (рд░िрдпेрдХ्рдЯрд░) рддрдеा рдКрд╖्рдоा-рд╢рдХ्рддि рд╕ंрдпंрдд्рд░ рд╕рднी рднौрддिрдХी рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै।
(рдЪ) рдЯ्рд░ांрд╕рдлाрд░्рдорд░, рдк्рд░ेрд░рдг рдХुрдг्рдбрд▓ी, рдбाрдпрдиेрдоो, рдЬрдиिрдд्рд░ рдЖрджि рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╡िрдж्рдпुрдд-рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдк्рд░ेрд░рдг рдХे рдиिрдпрдоों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
(рдЫ) рд▓ीрд╡рд░ рдиिрдХाрдп, рдШिрд░рдиी рдПрд╡ं рдирддрд╕рдорддрд▓ рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдорд╢ीрди рдмрдиे ।
(рдЬ) рдЕрд░्рдзрдЪाрд▓рдХ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдкрд░िрдкрде рдХे рдЖंрдХिрдХ рддрд░्рдХ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд▓рдХुрд▓ेрдЯрд░ рдПрд╡ं рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рдмрдиाрдП рдЧрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 9. рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рдЧुрдгों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░- рдоाрдд्рд░рдХों рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЧुрдг рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ैं-
(рдХ) рдоाрдд्рд░рдХ рдХा рдкрд░िрдоाрдг рд╕ाрдоाрди्рдпрдд: рд░ाрд╢ि рдХा рд╕ंрдЦ्рдпांрдХ рди рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ा рдФрд░ рди рд╣ी рдмрд╣ुрдд рдЫोрдЯा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдЦ) рдкूрд░्рдгрдд: рдиिрд╢्рдЪिрдд рдФрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
(рдЧ) рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЗрд╕рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдШ) рдЙрд╕рдоें рд╕्рдеाрдпिрдд्рд╡ рдХा рдЧुрдг рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдЩ) рдЕрди्рдп рдоाрдд्рд░рдХों рд╕े рддुрд▓рдиा рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдЪ) рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдЫ) рд╕рднी рд╕्рдеाрдиों рдоें рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдкुрдирд░ुрдд्рдкाрджिрдд рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП।


рдк्рд░рд╢्рди 10. рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рддрдеा рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ рдоें рдХ्рдпा рдЕрди्рддрд░ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░- рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рддрдеा рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ рдоें рдЕрди्рддрд░ :--

● рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ
(рдХ) рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рдХрд╣рддे рд╣ैं।
(рдЦ) рдпे рдоाрдд्рд░рдХ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдкूрд░्рдгрдд: рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।
(рдЧ) S.I. рдкрдж्рдзрддि рдоें рд╕ाрдд рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рддрдеा рджो рдкूрд░рдХ рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ैं।

● рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ
(рдХ) рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рд░ाрд╢िрдпों рдХे рдоाрдд्рд░рдХ рдХो рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ рдХрд╣рддे рд╣ैं।
(рдЦ) рдпे рдоाрдд्рд░рдХ рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं।
(рдЧ) рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ै ।

рдк्рд░рд╢्рди 11. S.I. рдоाрдд्рд░рдХ рдоें рд╕ाрдд рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рддрдеा рджो рдкूрд░рдХ рдоाрдд्рд░рдХ рддрдеा рдЙрд╕рдХे рдоाрдиों рдПрд╡ं рд╕ंрдХेрддों рдХो рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░- S.I. рдоाрдд्рд░рдХ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ाрдд рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рд╕ाрдд рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рддрдеा рджो рдкूрд░рдХ рдоाрдд्рд░рдХ рдХे рдоाрди рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं:-

рдк्рд░рд╢्рди 12. S.I.рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп рдХिрди-рдХिрди рдмाрддों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП ?
рдЙрдд्рддрд░- S.I. рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдмाрддों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП :-
(рдХ) рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рд╕ंрдХेрддों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡рд░्рдгрдоाрд▓ा рдХे рдЫोрдЯे рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рд▓िрдЦा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े- рдоीрдЯрд░ рдХे рд▓िрдП m рддрдеा рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд▓िрдП kg рдЖрджि । рдХिрди्рддु, рдпрджि рдоाрдд्рд░рдХ рдХिрд╕ी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा। рд╣ै рддो рд╕ंрдХेрдд рдХो рдмрдб़े рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рд▓िрдЦा рдЬाрддा рд╣ै । рдЬैрд╕े- рдРрдо्рдкिрдпрд░ рдХे рд▓िрдП A, рдХेрд▓्рд╡िрди рдХे рд▓िрдП K рдЖрджि । рдЬрдм рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдоाрдд्рд░рдХ рд╕ंрдХेрдд рдоें рдирд╣ीं рд▓िрдЦрдиा рд╣ोрддा рд╣ै рддो рдк्рд░рдердо рдЕрдХ्рд╖рд░ рднी рдЫोрдЯे рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рд▓िрдЦा рдЬाрддा рд╣ै । рдЬैрд╕े—рдХ्рдпूрд░ी рдХे рд▓िрдП curie, рдлैрд░ाрдб рдХे рд▓िрдП farad рдЖрджि।
(рдЦ) рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рд╕ंрдХेрддों рдХो рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рд╡рдЪрди рдХे рд░ूрдк рдоें рд▓िрдЦा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े-10 m рдпा 20 kg рдЖрджि।
(рдЧ) рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рд╕ंрдХेрддों рдХे рдЖрдЧे рдХोрдИ рд╡िрд░ाрдо рдЪिрд╣्рди рдирд╣ीं рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े- 4 m, 50 kg рдЖрджि।
(рдШ) рдоाрдд्рд░рдХों рдХा рдкूрд░ा рдиाрдо рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп рд╕рдорд╕्рдд рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЫोрдЯे рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП। рдЬैрд╕े- рд▓рдо्рдмाрдИ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ metre, рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХा рдоाрдд्рд░рдХ ampere рд▓िрдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 13. S.I.рдкрдж्рдзрддि рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдпा рд▓ाрднों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░- S.I. рдкрдж्рдзрддि рдХी рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рдпा рд▓ाрдн рд╣ैं :-
(рдХ) рдпрд╣ рдПрдХ рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдкрдж्рдзрддि рд╣ै । рдЗрд╕рдоें рдПрдХ рднौрддिрдХी рд░ाрд╢ि рдХा рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ोрддा рд╣ै । рдЬैрд╕े - рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдКрд░्рдЬाрдУं рдХा рдоाрдд्рд░рдХ рдЬूрд▓ рд╣ै।
(рдЦ) рдпрд╣ рднी рджाрд╢рдоिрдХ рдкрдж्рдзрддि рд╣ै।
(рдЧ) рдпрд╣ рдПрдХ рд╕рдо्рдмрдж्рдз рдкрдж्рдзрддि рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╕рднी рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ, рдоूрд▓ рдФрд░ рдкूрд░рдХ рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рдХेрд╡рд▓ рдЧुрдгा рдФрд░ рднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।
(рдШ) рдпрд╣ рдПрдХ рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрдж्рдзрддि рд╣ै।
(рдЩ) рдпрд╣ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी, рдФрдж्рдпोрдЧिрдХी, рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдЖрджि рд╕рднी рд╢ाрдЦाрдУं рдоें рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рд▓ाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 14. рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░- рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг (Dimensional Equation) :- 
рд╡рд╣ рд╕рдоीрдХрд░рдг рдЬो рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдХे рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рдЙрдЪिрдд рдШाрддों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг
рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।
       рдпांрдд्рд░िрдХी рдоें рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि X рдХे рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै :-
[X] = [ Mс╡ГLс╡ЗTс╢Ь ]
рдЕрдд: рд╡िрднिрди्рди рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं :-
рд╡ेрдЧ рдХा рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг [v] = [ M⁰LT⁻¹ ]
рдд्рд╡рд░рдг рдХा рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг [a] = [ M⁰LT⁻² ]
рдмрд▓ рдХा рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг [F] = [ MLT⁻² ]
рдХाрд░्рдп рдпा рдКрд░्рдЬा рдХा рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг [W] рдпा [E] = [ ML² T⁻² ]
рд╢рдХ्рддि рдХा рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг [P] = [ ML²T⁻³ ]

рдк्рд░рд╢्рди 15. рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг рдХे рдХ्рдпा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░- рд╡िрдоीрдп рд╕рдоीрдХрд░рдг рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ैं :-
(рдХ) рднौрддिрдХ рд╕рдоीрдХрд░рдгों рдХी рд╢ुрдж्рдзрддा рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░рдиा।
(рдЦ) рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХा рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиा।
(рдЧ) рдПрдХ рдкрдж्рдзрддि рдХे рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рджूрд╕рд░ी рдкрдж्рдзрддि рдХे рдоाрдд्рд░рдХों рдоें рдмрджрд▓рдиा।
(рдШ) рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдХा рдоाрдд्рд░рдХ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиा।

рдк्рд░рд╢्рди 16. рд╡िрдоीрдп рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдХ्рдпा рд╕ीрдоाрдПँ рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░-  рд╡िрдоीрдп рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ीрдоाрдПँ рд╣ैं :-
(рдХ) рдХिрд╕ी рднी рднौрддिрдХ рд╕рдоीрдХрд░рдг рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╢ुрдж्рдз рд╕ंрдЦ्рдпा рдпा рд╡िрдоाрд╣ीрди рд░ाрд╢िрдпाँ рдпा рдиिрдпрддांрдХ, рдЪрд░ рдпा рдЕрдЪрд░ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдХुрдЫ рдЬाрдирдХाрд░ी рдирд╣ीं рдоिрд▓рддी рд╣ै рдпा рдЙрд╕рдХा рдоाрди рдЬ्рдЮाрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
(рдЦ) рдХोрдИ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рд▓рдо्рдмाрдИ, рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдФрд░ рд╕рдордп рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рдоाрдд्рд░рдХों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХा рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░ рдЬ्рдЮाрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
(рдЧ) рдХिрд╕ी рднी рднौрддिрдХ рд╕рдоीрдХрд░рдг рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдд्рд░िрдХोрдгрдоिрддीрдп, рд▓рдШुрдЧрдгрдХीрдп рдФрд░ рдЪाрд░ рдШाрддांрдХीрдп рдкрджों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдХोрдИ рд╕ूрдЪрдиा рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै।
(рдШ) рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд╕рдоीрдХрд░рдг рдХा рджाрдпाँ рдкрдХ्рд╖ рд╕े рджो рдпा рдЕрдзिрдХ рдкрджों рдХे рдпोрдЧ рдпा рдЕрди्рддрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЗрд╕рдХो рдЬाँрдЪा рддो рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХिрди्рддु рдЙрд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рдпा рдЙрд╕рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।
(рдЩ) рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕рдоीрдХрд░рдг рд▓िрдЦे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдШाрдд рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиे рд╣ोрддे рд╣ैं, рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдпрд╣ рдЕрд╕рдлрд▓ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।
(рдЪ) рд╡िрдоीрдп рдиिрдпрддांрдХ рд╡ाрд▓े рднौрддिрдХ рд╕рдоीрдХрд░рдг рдХी рдЬाँрдЪ рдпा рд╡्рдпुрдд्рдкрддि рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 17. рд╢ूрди्рдпांрдХ рдд्рд░ुрдЯि рддрдеा рдЕрд▓्рдкрддрдоांрдХ рдд्рд░ुрдЯि рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░- ● рд╢ूрди्рдпांрдХ рдд्рд░ुрдЯि (Zero Error) :- 
рдЬрдм рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдоें рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рд╕्рдеिрддि рдоें рдоुрдЦ्рдп рд╕्рдХेрд▓ рдФрд░ рд╡рд░्рдиिрдпрд░ рдХे рд╢ूрди्рдп рдЪिрд╣्рди рдПрдХ рд╣ी рд╕ीрдз рдоें рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै, рддो рдЙрд╕рд╕े рдоाрдкрди рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдд्рд░ुрдЯि рдХो рд╢ूрди्рдпांрдХ рдд्рд░рдЯि рдХрд╣рддे рд╣ैं । рд╡рд░्рдиिрдЪрд░ рдХेрд▓िрдкрд░्рд╕, рд╕्рдХ्рд░рдЧेрдЬ, рд╕्рдлेрд░ोрдоाрдкी рдЖрджि рдоें рдЙрд╕े рджрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрдХ्рд╖िрдд рдкрдарди рдоें рд╕े рд╢ूрди्рдпांрдХ рдд्рд░ुрдЯि рдХो рдЪिрд╣्рди рд╕рд╣िрдд рдШрдЯाрдиा рдЪाрд╣िрдП।
        ● рдЕрд▓्рдкрддрдоांрдХ рдд्рд░ुрдЯि- рд╡рд╣ рди्рдпूрдирддрдо рджूрд░ी рдЬिрд╕े рдХिрд╕ी рдЙрдкрдХрд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ुрдж्рдзрддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдЬ्рдЮाрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЙрд╕ рдЙрдкрдХрд░рдг рдХा рдЕрд▓्рдкрддрдоांрдХ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े- рд╕ाрдзाрд░рдг рдоीрдЯрд░ рд╕्рдХेрд▓ рдХा рдЕрд▓्рдкрддрдоांрдХ 0.1 рд╕ेрдоी. рд╣ै।
рдЕрдд: рдЗрд╕рд╕े 0.1 рд╕ेрдоी. рддрдХ рдХी рд▓рдо्рдмाрдИ рдХो рд╢ुрдж्рдзрддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдЬ्рдЮाрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЙрдкрдХрд░рдг рдоें рдпрдеाрд░्рдерддा рдХी рдПрдХ рд╕ीрдоा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрд╕рд╕े рдоाрдкрди рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдд्рд░ुрдЯि рдХा рдЕрд▓्рдкрддрдоांрдХ рдпा рдЕрдиुрдоेрдп рдд्рд░ुрдЯि рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 18. рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХा рд╕ंрдпोрдЬрди (Combination of Errors) рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░-  рдЬрдм рдХोрдИ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै рддो рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдХे рдоाрдкрди рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХा рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдк्рд░рднाрд╡ рдЙрд╕рдХी рдд्рд░ुрдЯि рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд╣ी рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХा рд╕ंрдпोрдЬрди рдХрд╣рддे рд╣ैं।
(рдХ) рдЬрдм рджो рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ рдЬोрдб़ी рдЬाрддी рд╣ैं рддो рдЕрди्рддिрдо рдкрд░िрдгाрдо рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯि рдЙрди рд░ाрд╢िрдпों рдХी рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХे рдпोрдЧрдлрд▓ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм Z = A + B рдоें рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯि ∆Z рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиी рд╣ो, рддो рдЕрдзिрдХрддрдо рдд्рд░ुрдЯि ∆Z = ∆A + ∆B, рдЬрд╣ाँ ∆A рддрдеा ∆B рдХ्рд░рдорд╢: A рддрдеा B рджो рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХे рдкрд░िрдгाрдо рд╣ैं।
(рдЦ) рдЬрдм рджो рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХा рдЕрди्рддрд░ рдЬ्рдЮाрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рддो рдЕрди्рддिрдо рдкрд░िрдгाрдо рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯि рдЙрди рд░ाрд╢िрдпों рдХी рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХे рдпोрдЧрдлрд▓ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм Z = A - B рдоें рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯि ∆Z рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиी рд╣ो, рддो ∆Z = ∆A - ∆B рдпा ∆A + ∆B рд╣ोрддी рд╣ै।
(рдЧ) рдЬрдм рджो рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХो рдЧुрдгा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдЕрди्рддिрдо рдкрд░िрдгाрдо рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯि рдЙрдирдХी рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХे рдпोрдЧрдлрд▓ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм Z = AB рдоें рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯि ∆Z рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиी рд╣ो, рддो ∆Z/Z = ∆A/A + ∆B/B  рд╣ोрддी рд╣ै।
(рдШ) рдЬрдм рджो рд░ाрд╢िрдпों рдХे рд╡िрднाрдЬрди рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯि рдЙрдирдХी рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХे рдпोрдЧрдлрд▓ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм Z = A/B рдоें рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдд्рд░ुрдЯि ∆Z рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиी рд╣ो рддो  ∆Z/Z = ∆A/A + ∆B/B
(рдЩ) рдЬрдм рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдХा рдШाрдд рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдЕрдзिрдХрддрдо рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯि рдЙрд╕рдХी рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯि рдХी n рдЧुрдиी рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬрд╣ाँ n рдШाрддांрдХ рд╣ै । рдЬрдм Z = AтБ┐ рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рднिрди्рдиाрдд्рдордХ рдд्рд░ुрдЯि
∆Z/Z = n∆A/A рд╣ोрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 19. рдоाрдирдХ рд╡िрдЪрд▓рди рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░-  рдоाрдирдХ рд╡िрдЪрд▓рди (Standard Deviation) :-
рдпрд╣ рд╕рднी рд╡िрдЪрд▓рдиों рдХे рд╡рд░्рдЧों рдХे рд╕рдоाрди्рддрд░ рдоाрдз्рдп рдХे рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рд╡िрдЪрд▓рди рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдХों рдХे рд╕рдоाрди्рддрд░ рдоाрдз्рдп рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕े ╧Г² рд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЕрддः  ╧Г² = 1/n╬гfx²
рдпा     ╧Г² = ╬гfx²/╬г╬┤
рд╕ाрдоाрди्рдпрддः   ╧Г² = 1/тВЩ ╬гf(x - m)² ,
рдЬрд╣ाँ x рд╡рд░्рдЧ рдХा рдордз्рдп ( рдЪрд░ рдХा рдоाрди ) рд╣ै। f рд╡рд░्рдЧ рдХी рдЖрд╡ृрддि рд╣ै рддрдеा m рдЙрд╕рдХा рд╕рдоाрди्рддрд░ рдоाрдз्рдп рд╣ै। рдоुрдЦ्рдпрд░ूрдк рд╕े рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рд╡िрдЪрд▓рди рд╡рд░्рдЧ рдоाрдз्рдп рдоूрд▓ рд╡िрдЪрд▓рди рдХा рд╣ी рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╣ै, рдЬिрд╕े рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै -
S² = 1/тВЩ ╬г╬Ц, рдЬрд╣ाँ Z рдоाрдиे рдЧрдП рдоाрдз्рдп A рд╕े X рдХा рд╡िрдЪрд▓рди рд╣ै। рдпрджि M - A = d рд╣ो, рддो S² = ╧Г + d² рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдд: рдоाрдирдХ рд╡िрдЪрд▓рди рди्рдпूрдирддрдо рд╡рд░्рдЧ рдоाрдз्рдп рдоूрд▓ рдХा рд╡िрдЪрд▓рди рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 20. рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рддे рд╕рдордп рдХिрди-рдХिрди рдмाрддों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░-  рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рддे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдмाрддों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै :-
(рдХ) рдХिрд╕ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рджрд╢рдорд▓рд╡ рдХा рд╕्рдеाрди рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджेрдиे рдкрд░ рднी рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╡рд╣ी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЬैрд╕े-1.234 рдФрд░ 123.4 рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 4 рд╣ै।
(рдЦ) рджो рдЕрд╢ूрди्рдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдХे рд╕рднी рд╢ूрди्рдп рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े- 3100.05 рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 6 рд╣ै।
(рдЧ) рдк्рд░рдердо рдЕрд╢ूрди्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдмाрдпीं рддрд░рдл рдХे рд╕рднी рд╢ूрди्рдп рд╕ाрд░्рдердХ рдирд╣ीं рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं. рдЬрдмрдХि рджाрдпीं рддрд░рдл рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рднी рд╢ूрди्рдп рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े- 0.007 рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 1 рддрдеा 6.320 рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 4 рд╣ैं।
(рдШ) рджрд╢рдорд▓рд╡ рд░рд╣िрдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рджाрдпीं рддрд░рдл рдЕंрдд рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╢ूрди्рдп рд╕ाрд░्рдердХ рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े- 6320 рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 3 рддрдеा 13200 рдоें рднी рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 3 рд╣ी рд╣ैं। рдХिрди्рддु рдоाрдк рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЕंрдд рдХे рд╢ूрди्рдп рднी рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े- 200 рдоीрдЯрд░ рдоाрдк рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 3 рд╣ोрддी рд╣ैं।
(рдЩ) рдШाрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें 10 рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдШाрдд рдХो рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ рдХी рдЧिрдирддी рдоें рдирд╣ीं рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै । рдЬैрд╕े- 3.21 X 10⁹ рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 3 рд╣ै।
(рдЪ) рдоाрдд्рд░рдХ рдмрджрд▓ рд▓ेрдиे рдкрд░ рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдк्рд░рднाрд╡िрдд рд░рд╣рддी рд╣ै।
рдЬैрд╕े- 0.0432 рдоीрдЯрд░ = 4.32 рд╕ेрдоी. = 43.2 рдоिрдоी. рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдЕंрдХ 3 рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 21. рджी рдЧрдпी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕंрдХ рд╡ाрд▓ी рд╕ाрд░्рдердХ рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдиिрдпрдоों рдХो рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░- рджी рдЧрдпी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕंрдХ рд╡ाрд▓ी рд╕ाрд░्рдердХ рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдиिрдпрдо рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं :-
(рдХ) рдпрджि рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕंрдХों рдХे рдмाрдж рдЫोрдб़ा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЕंрдХ 5 рд╕े рдХрдо рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХे рдЕंрд╢ рдХो рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХिрди्рддु рдпрджि рдЫोрдб़े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдХ 5 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХे рдЕंрдХ рдХा рдПрдХ рд╕े рдмрдв़ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
(рдЦ) рдпрджि рдЫोрдб़ा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЕंрдХ 5 рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рдкूрд░्рд╡ рд╡िрд╖рдо рдЕंрдХ рдЖрдиे рдкрд░ рдЙрд╕े рдПрдХ рд╕े рдмрдв़ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХिрди्рддु рд╕рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрд╕े рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 22. рдЪрд░рдШाрддांрдХी рд╕ंрдХेрддрди рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ? рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╡िрдзि рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░-  рдЪрд░рдШाрддांрдХी рд╕ंрдХेрддрди (Exponential Notation) :-
рднौрддिрдХी рдоें рдЕрдиेрдХ рдЫोрдЯी-рд╕े-рдЫोрдЯी рддрдеा рдмрдб़ी-рд╕े-рдмрдб़ी рд░ाрд╢िрдпाँ рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рдЖрддी рд╣ैं। рдЬैрд╕े-рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдкрд░рдоाрдгु рдХी рдд्рд░िрдЬ्рдпा 0.00000000000053 рдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдРрд╕ी рд░ाрд╢िрдпों рдХो 1 рддрдеा 10 рдХे рдмीрдЪ рдПрдХ рд╕ंрдЦ्рдпा рддрдеा 10 рдХे рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдШाрддों рдХे рдЧुрдгрдирдлрд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें 5.3×10⁻¹¹ рд▓िрдЦा рдЬाрддा рд╣ै । рд╕ंрдЦ्рдпा рд▓िрдЦрдиे рдХी рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╡िрдзि рдХो рдЪрд░рдШाрддांрдХी рд╕ंрдХेрддрди рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╡िрдзि рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░्рдпों рдоें рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдпрд╣ рд╡िрдзि рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХो рдЖрд╕ाрди рдмрдиा рджेрддी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдХिрд╕ी рднी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рдиिрдХрдЯрддрдо рджрд╕ рдХा рдШाрдд рдЙрд╕рдХे рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै ।

● рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╡िрдзि :–
рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рджी рдЧрдпी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो 10 рдХे рдШाрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд▓िрдЦा рдЬाрддा рд╣ै -
рд╕ंрдЦ्рдпा = M × 10¹, рдЬрд╣ाँ M рдПрдХ рдРрд╕ी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рди्рдпूрдирддрдо рдоाрди рдПрдХ рддрдеा рдЕрдзिрдХрддрдо рдоाрди 10 рд╕े рдХрдо рд╣ै।
рдЕрдм рдпрджि M рдХा рдоाрди 5 рд╕े рдХрдо рд╣ै рддो рдЙрд╕े 1 рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рддрдм рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि x рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрджि M рдХा рдоाрди 5 рдпा 5 рдФрд░ 10 рдХे рдмीрдЪ рд╣ै рддो рдЙрд╕े 10 рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рддрдм рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि x+1 рд╣ोрддी рд╣ै। рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХा рдоाрдд्рд░рдХ рдмрджрд▓рдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдХोрдЯि рдмрджрд▓ рдЬाрддी рд╣ै।
рдЬैрд╕े- рдк्рд░рдХाрд╢ рдХा рд╡ेрдЧ = 3 × 10⁸ рдоी./рд╕े. рдоें рдЗрд╕рдХी рдХोрдЯि 8 рд╣ै, рдХिрди्рддु, рдк्рд░рдХाрд╢ рдХा рд╡ेрдЧ =3 × 10¹⁰ рд╕े.рдоी./рд╕े. рдоें рдЗрд╕рдХी рдХोрдЯि 10 рд╣ोрддी рд╣ै।

Previous Post Next Post